อานิสํสกถา

[68] อานิสํสกถายํ วินยํ ธาเรตีติ วินยธโร, สิกฺขนวาจนมนสิการวินิจฺฉยนตทนุโลมกรณาทินา วินยปริยตฺติกุสโล ภิกฺขุฯ วินยปริยตฺติมูลํ เอเตสนฺติ วินยปริยตฺติมูลกาฯ เก เต? ปญฺจานิสํสาฯ วินยปริยตฺติเยว มูลํ การณํ กตฺวา ลภิตพฺพอานิสํสา, น อญฺญปริยตฺติํ วา ปฏิปตฺติอาทโย วา มูลํ กตฺวาติ อตฺโถฯ อถ วา ปริยาปุณนํ ปริยตฺติ, วินยสฺส ปริยตฺติ วินยปริยตฺติ, สา มูลํ เอเตสนฺติ วินยปริยตฺติมูลกา, วินยปริยาปุณนเหตุภวา อานิสํสาติ อตฺโถฯ ‘‘กตเม’’ติอาทินา เตสํ ปญฺจานิสํสาทีนํ สรูปํ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อตฺตโน’’ติอาทินา วิสฺสชฺเชตฺวา ตํ วจนํ ปาฬิยา สมตฺเถตุํ ‘‘วุตฺตญฺเหต’’นฺติอาทิมาหฯ

เอวํ ปญฺจานิสํสานํ สรูปํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ เตเยว วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘กถมสฺสา’’ติอาทินา ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิเธกจฺโจ’’ติอาทินา วิสฺสชฺเชติฯ ตตฺถ อตฺตโน สีลกฺขนฺธสุคุตฺตภาโว นาม อาปตฺติอนาปชฺชนภาเวเนว โหติ, โน อญฺญถาติ อาปตฺติอาปชฺชนการณํ ทสฺเสตฺวา ตทภาเวน อนาปชฺชนํ ทสฺเสตุํ ‘‘อาปตฺติํ อาปชฺชนฺโต ฉหากาเรหิ อาปชฺชตี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ –

‘‘สญฺจิจฺจ อาปตฺติํ อาปชฺชติ;

อาปตฺติํ ปริคูหติ;

อคติคมนญฺจ คจฺฉติ;

เอทิโส วุจฺจติ อลชฺชิปุคฺคโล’’ติฯ (ปริ. 359) –

วุตฺเตน อลชฺชีลกฺขเณน น ลชฺชติ น หิรียตีติ อลชฺชี, ตสฺส ภาโว อลชฺชิตาฯ นตฺถิ ญาณํ เอตสฺสาติ อญฺญาณํ, ตสฺส ภาโว อญฺญาณตาฯ กุกตสฺส ภาโว กุกฺกุจฺจํ, เตน ปกโต กุกฺกุจฺจปกโต, ตสฺส ภาโว กุกฺกุจฺจปกตตาฯ

กปฺปตีติ กปฺปิยํ, น กปฺปิยํ อกปฺปิยํ , ตสฺมิํ อกปฺปิเย , กปฺปิยํ อิติ สญฺญา ยสฺส โส กปฺปิยสญฺญี, ตสฺส ภาโว กปฺปิยสญฺญิตาฯ อิตรํ ตปฺปฏิปกฺขโต กาตพฺพํ, อิเมสุ ปญฺจสุ ปเทสุ ยการโลโป, ตสฺมา ‘‘อลชฺชิตาย อาปตฺติํ อาปชฺชตี’’ติอาทินา โยเชตพฺพานิฯ เหตฺวตฺเถ เจตํ นิสฺสกฺกวจนํฯ สรตีติ สติ, สมุสฺสนํ สมฺโมโสฯ สติยา สมฺโมโส สติสมฺโมโส, ตสฺมา สติสมฺโมสาฯ เหตฺวตฺเถ เจตํ กรณวจนํฯ อิทานิ ตานิ การณานิ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘กถ’’นฺตฺยาทิมาหฯ ตํ นยานุโยเคน วิญฺเญยฺยเมวฯ

อริฏฺโฐ อิติ ภิกฺขุ อริฏฺฐภิกฺขุ, กณฺฏโก อิติ สามเณโร กณฺฏกสามเณโร, เวสาลิยา ชาตา เวสาลิกา, วชฺชีนํ ปุตฺตา วชฺชิปุตฺตา, เวสาลิกา จ เต วชฺชิปุตฺตา จาติ เวสาลิกวชฺชิปุตฺตา, อริฏฺฐภิกฺขุ จ กณฺฏกสามเณโร จ เวสาลิกวชฺชิปุตฺตา จ อริฏฺฐภิกฺขุกณฺฏกสามเณรเวสาลิกวชฺชิปุตฺตกาฯ ปรูปหาโร จ อญฺญาณญฺจ กงฺขาวิตรณญฺจ ปรูปหารอญฺญาณกงฺขาวิตรณาฯ เก เต? วาทาฯ เต อาทิ เยสํ เตติ ปรูปหารอญฺญาณกงฺขาวิตรณาทโยฯ วทนฺติ เอเตหีติ วาทา, ปรูปหารอญฺญาณกงฺขาวิตรณาทโย วาทา เอเตสนฺติ ปรู…เป.… วาทาฯ เก เต? มิจฺฉาวาทิโนฯ อริฏฺฐ…เป.… ปุตฺตา จ ปรูปหาร…เป.… วาทา จ มหาสงฺฆิกาทโย จ สาสนปจฺจตฺถิกา นามาติ สมุจฺจยทฺวนฺทวเสน โยชนา กาตพฺพาฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

อานิสํสกถา นิฏฺฐิตาฯ

อิติ วินยสงฺคหสํวณฺณนาภูเต วินยาลงฺกาเร

ปกิณฺณกวินิจฺฉยกถาลงฺกาโร นาม

จตุตฺติํสติโม ปริจฺเฉโทฯ

นิคมนกถาวณฺณนา